W Kodeksie dobrych praktyk w zakresie przeciwdziałania dezinformacji, który wraz z kilkoma innymi organizacjami wydał niedawno NASK, czytamy:
Dezinformacja dotyczy faktów, ale także może wprowadzać w błąd za pomocą zmanipulowanych przekazów mieszanych zawierających zarówno opinie, jak fałszywe przedstawianie faktów.
Ludzie coraz częściej, szukając informacji na tematy rozrywkowe, a także polityczno- społeczno-gospodarcze sięgają do wiadomości internetowych. Dodatkowo z racji tego, że zmienił się sposób interakcji międzyludzkich (na co wpływ miała także pandemia), które przeniosły się głównie do internetu, ludzie coraz częściej wybierają wirtualną drogę komunikacji za pomocą mediów społecznościowych. Niezaprzeczalny staje się fakt, że równolegle do rozwoju technologii cyfrowych rozpoczęły się działania manipulujące informacjami w internecie. A dziś są one rozwinięte na tak szeroką skale, że zwykły użytkownik sieci nieraz gubi się w morzu dezinformacji.
Dezinformacja i manipulacja opinią publiczną są zjawiskami uważanymi za jedno z poważniejszych wyzwań współczesnego internetu. Wyniki, które uzyskaliśmy w raporcie NASK pt. Bezpieczne wybory – badanie opinii o dezinformacji w sieci, wskazują, że większość Polaków ten problem dostrzega (56,2%). Niestety znaczna część badanych przyznaje się do tego, że nie weryfikuje prawdziwości informacji w internecie (37,1%)” – komentował wyniki raportu NASK dr Rafał Lange.
Jedną z podstawowych form obrony przed manipulacją jest sprawdzanie elementów przekazu informacyjnego, które pozwalają ocenić jego wiarygodność. Pomimo iż żadne metody weryfikacji treści nie dają 100% pewności co do jej wiarygodności, to jednak tylko krytyczna analiza komunikatów pozwala na większą skuteczność filtrowania nieprawdziwych informacji medialnych. W badaniu NASK z 2019 roku pt. „Bezpieczne wybory – badanie opinii o dezinformacji w sieci” ankietowanych zapytano o kryteria, którymi kierują się przy podejmowaniu decyzji co do wiarygodności znalezionego w internecie komunikatu.
Analiza danych pozwoliła na wyodrębnienie 3 podejść respondentów w kontekście weryfikacji treści internetowych. Po pierwsze badani kierują się osobistym zaufaniem, czyli to, że: autorem(ką) jest osoba, któremu(j) ufam (29,4%); publikuje lub poleca ją osoba, którą znam (28,6%) oraz informacja pochodzi z medium, do którego mam zaufanie (41,7%). Po drugie rzetelnością dziennikarską, między innymi tym, że: informacja zawiera różne punkty widzenia (37%) oraz zawiera informacje o źródłach (46%). Ostatnie podejście dotyczy społecznego dowodu słuszności – dla respondentów informacja jest wiarygodna, kiedy jest przekazywana przez wiele osób i/lub mediów jednocześnie (21%) oraz, że pochodzi z dużego i/lub popularnego medium (16,3%).
Jak weryfikować informacje ?
Według poradnika Panoptykonu zmanipulowane informacje często charakteryzują: krzykliwy tytuł i bulwersujący lead, emocjonalny język i zdjęcia, brak źródła podawanych informacji, błędy językowe, kalki językowe, brak autora.
Kilka rad od autorów poradnika dla czytelników i dziennikarzy:
- Sprawdź, skąd pochodzi dana informacja i kto jeszcze o tym pisze.
- Przyjrzyj się cytowanym źródłom i ekspertom.
- Sprawdź, czy tekst sam sobie nie zaprzecza.
- Sprawdź, czy zgadzają się fakty, czy nie ma pomyłki w liczbach, datach i godzinach, czy imiona i nazwiska osób oraz czy nazwy podane w tekście są dobrze zapisane.
- Poproś o komentarz, dopytaj o szczegóły sprawy, wyjaśnij ewentualne wątpliwości bezpośrednio u źródła.
- Zawsze korzystaj z przynajmniej dwóch źródeł sprawdzania publikacji.
- Porównaj cytowane dane z tymi dostępnymi publicznie w oficjalnych źródłach, np. GUS-u, statystyk policyjnych czy Eurostatu.
Warto również skorzystać z dostępnych w internecie narzędzi do weryfikacji informacji np. wyszukiwarkę StartPage, Google Search. Wchodzić na profile typu #WłączWeryfikację dostępne na Facebooku czy Twitterze.
